Inilabas ng National Citizens’ Movement for Free Elections (NAMFREL) ang mga paunang obserbasyon nito sa pagdaraos ng 2025 National and Local Elections.
Kabilang sa ulat ang mga naobserbahan ng mga volunteers nito na kasalukuyang onsite sa iba’t ibang voting center sa buong bansa.
Ang NAMFREL ay kinikilala ng Commission on Elections (COMELEC) bilang citizen’s arm para sa 2025 NLE, at ang mga chapter ng NAMFREL ay nagtalaga ng mga pangkat ng mga volunteers upang obserbahan ang mga pamamaraan sa araw ng halalan sa polling centers.
Saklaw ng mga paunang obserbasyon ang pamamaraan ng pagbubukas gayundin ang mga unang ilang oras ng pagboto, kabilang ang mga pagsasaayos sa loob ng voting ares.
Ang mga ulat ay natanggap nila mula sa mga online na forms, papel, at direktang mensahe.
Ilang partikular na obserbasyon ang natanggap:
1. Iniulat ng observers sa Rizal Elementary School sa Taguig at Nemesio I. Yabut Senior High School sa Makati City na ang nasabing mga voting center ay masikip at magulo. Puno ang mga waiting room, at maraming tao ang nasa hallway. Marami ring senior citizen ang nakapila sa labas ng mga polling place sa Tandang Sora Elementary School, Quezon City.
2. Sa Las Piñas City National Science High School, maraming senior citizen ang nag-avail ng maagang oras ng pagboto. Ang resulta ay kailangan nilang maghintay para bumoto, katulad ng regular na pagboto.
3. Sa Dr. Sixto Antonio Elementary School, Pasig City, iniulat ng mga tagamasid na ang mga botante ay nahihirapang hanapin ang kanilang mga pangalan, na humahantong sa mahabang linya, at halos hindi mahanap ng isang botante ang kanilang pangalan.
4. Sa Pasig Elementary School, sinubukan ng ilang botante na kailangang magtrabaho sa araw ng halalan na mag-avail ng maagang pagboto ngunit nabigo.
5. Sa Kaligayahan Elementary School sa Quezon City, iniulat ng mga observers ang maayos na pila ng mga botante at tulong para sa kanila.
6. Walang priority lane ang naobserbahan sa isang lugar sa Rizal Elementary School sa Taguig.
7. Three-fourths (o 75.1%) ng NAMFREL observers ang nag-ulat sa ngayon na ang pagboto ay nagpatuloy. Apatnapu’t limang porsyento ng mga ito ang nag-ulat na ang mga botante ay tumagal ng 1-10 minuto upang bumoto, habang halos 30 porsyento (29.9%) ay tumagal ng 11-20 minuto. One-fourth lamang (24.9%) ang nag-ulat ng mga problema.
8. Voter-verified paper audit trail (VVPAT) printing jams, na naayos: Isang lugar ng botohan sa Moonwalk Elementary School, Las Pinas City; isang lugar ng botohan sa Pardo Elementary School sa Cebu City (nagtagal ng 10 minuto upang ayusin ang nakakaapekto sa 6 na botante).
9. Ang mga ACM ay hindi nagbabasa ng ilang mga balota dahil sila ay na-flag bilang “invalid ballot”. Ang mga isyung ito ay mabilis na naresolba sa pamamagitan ng Department of Education Supervisory Officials (DESO) IT Support Staff: Isang lugar ng botohan sa Don Carlos Village Elementary School, Pasay City; Isang lugar ng botohan sa Artacho Elementary School, Sison, Pangasinan, isang lugar ng botohan sa Pasig Elementary School; isang lugar ng botohan sa Narra LRCS, San Pedro, Laguna
10. Ang mga balotang may marka (madumi) ay tinanggihan ng mga ACM bilang “misread ballots”. Ang mga ito ay kalaunan ay tinanggap ng mga ACM pagkatapos ng maikling panahon, na may mga pagkaantala na hindi nakakaapekto sa pagboto: Isang lugar ng botohan sa Andres Bonifacio Elementary School sa Maynila, isang lugar ng botohan sa Maligaya Elementary School, Quezon City; Cagamutan Norte sa Iloilo; isang lugar ng botohan sa Narra LRCS, San Pedro, Laguna; isang lugar ng botohan sa Pasig Elementary School
11. Hindi nabasa ang balota dahil sa mga itim na marka sa screen. Nilinis naman ng EB ang screen sa pamamagitan ng pagpupunas nito ng tissue (Pamplona Elementary School Central, Las Piñas)
12. Ang ilang balota ay hindi binasa dahil iluluwa ito ng makina kung ang mga balota ay may tupi. Naayos ng paglilinis ng ACM roller ang isyung ito: Isang lugar ng botohan sa Camputhaw Elementary School, Cebu City; isang lugar ng botohan sa San Isidro Elementary School, Surigao City; isang lugar ng botohan sa Bitano Elementary School, Legazpi, Albay;
13. Tinatanggihan ang mga balota, na nangangailangan ng EB na tumawag para sa repair: (Dr. Sixto Elementary School, Pasig City)
14. Ang isang balota ay na-flag bilang “mali” dahil sa mga kumalat na tinta. Ang balotang ito ay tinanggap pagkatapos ng apat na pagtatangka.
